Analyse - Noorwegens vermogensbelasting ruilt miljonairs in voor gelijkheid
In dit artikel:
In Luzern woont de voormalige timmerman en vastgoedondernemer Borger Borgenhaug sinds 2022; hij zegt zijn kleinkinderen en de Noorse kust te missen, maar koos verhuizing boven Noorwegens aangescherpte vermogensbelasting. Die heffing, die in verschillende vormen bestaat sinds 1892 en waarvan belastingaangiften openbaar zijn, stond centraal in de Noorse verkiezingen van september en is door de teruggekeerde Arbeiderspartij verhoogd en aangescherpt.
Het systeem belast nettovermogen: 1% over bezittingen tussen 1,76 miljoen en 20,7 miljoen kronen en sinds 2022 1,1% daarboven. Voor de hoofdwoning geldt een forse waarderingkorting; buitenlandse bezittingen tellen mee, schulden zijn aftrekbaar. Wie vertrekt betaalt sinds kort een sterk aangescherpte exit-heffing van 37,8% op ongerealiseerde meerwaarden boven 3 miljoen kronen; mazen om betaling uit te stellen zijn in 2024 gedicht.
De maatregel heeft geleid tot een merkbare uitstroom van rijken. Conservatieve analyses noteren dat meer dan 250 personen met hoge vermogens per jaar vertrokken in 2022 en 2023 — ruim meer dan vóór de wijzigingen — en in de ranglijst van de 400 rijksten staat ruim een kwart als in het buitenland woonachtig of met vermogen ondergebracht bij gezinsleden. Adviseurs voor vermogenden verwachten dat Noorwegen dit jaar nog eens zo’n 150 vermogenden kan verliezen; internationaal is mobiliteit van kapitaal en personen in beweging: het VK, de VAE en de VS winnen veelal proteïnen.
Voorstanders benadrukken dat de vermogensbelasting een belangrijke bron van inkomsten blijft (ongeveer 0,6% van het bbp) en bijdraagt aan de progressiviteit van het belastingstelsel in een land dat grote olie- en gasaankomsten via een staatsfonds inzet. Onderzoek van Noorse instanties wijst uit dat de last vooral op de allerrijksten rust en dat ondernemers vaak voldoende liquiditeit hebben om te betalen; sommige studies vinden zelfs stimulans voor investeringen in menselijk kapitaal. Een opiniepeiling vlak voor de verkiezingen toonde verdeeldheid onder kiezers: een aanzienlijk deel wil de heffing handhaven of verhogen, maar een belangrijk deel wil verlaging of afschaffing.
Critici waarschuwen voor negatieve effecten op binnenlands eigenaarschap en innovatie: ondernemers en oprichters van start-ups kunnen zwaar worden getroffen omdat ze over papieren waarde worden belast vóór realisatie van winsten. Onderzoekers schatten dat het vertrek van ondernemers de productie op lange termijn kan drukken; Noorwegen heeft relatief weinig durfkapitaal in verhouding tot het bbp.
Internationaal lijkt geen land tot nu toe de volledige Noorse aanpak te kopiëren; politieke afwegingen wegen ongelijkheid tegen mogelijke kapitaalvlucht en remmingen op ondernemerschap. De nieuwe regering ambieert een brede belastingdeal, maar de vermogensbelasting lijkt politiek onmisbaar geworden — een keuze met duidelijke economische én sociale consequenties.