Britse tijdbom: hoe migratie het Verenigd Koninkrijk tot op het bot verdeelt

In dit artikel:

In Villa Road in Oldham zit de 79‑jarige Joyce Todd tegenover een woning waar alles zorgvuldig is gerangschikt — maar haar geduld met de politiek en de veranderende buurt is op. Keir Starmer bezocht haar ruim tien jaar geleden; recent gebruikte hij dat bezoek in een toespraak om te illustreren hoe kiezers zich moesten voorbereiden om over problemen in hun wijk te praten. Todd reageert furieus: ze voelt zich door Starmer gebrandmerkt en heeft hem de deur gewezen. Haar ergernissen — van vervuilde stegen en matrassen op straat tot het verdwijnen van buurtwinkels — zijn emblematisch voor veel Britten die zich vervreemd en onveilig voelen.

Die persoonlijke onvrede speelt zich af tegen een landelijk beeld van verval: een stagnerende economie, vergrijzing, uitgeholde publieke voorzieningen sinds de bezuinigingen na 2008 en het voortschrijdende wantrouwen in de gevestigde partijen. Opiniepeilingen en onderzoeken tonen diepe polarisatie: 84% ervaart het land als verdeeld, ongeveer de helft wil terug naar hoe het vroeger was, en uit één peiling blijkt dat 60% wil verder bouwen op bestaande instituties, maar 40% zou ze liever “platbranden”.

Politiek vormt Nigel Farage met zijn partij Reform UK de grootste verstoring van het traditionele Conservatief–Labour‑duopolie. Reform leidt ruimschoots in sommige peilingen en ligt op koers om bij lokale verkiezingen door te breken; op nationale schaal kan het first‑past‑the‑post‑stelsel een relatief bescheiden, maar efficiënt verdeelde stemcluster omzetten in een absolute meerderheid. Dat verklaart deels de aantrekkingskracht: ontevreden Leave‑kiezers concentreren zich steeds meer achter Farage, die de uitvoering van de brexit als verkwanseld bestempelt.

De toon van het publieke debat is harder geworden. Standpunten die eerder ondenkbaar leken — zoals massadeportaties of het expliciet criminaliseren van migratie — winnen aan aanhang. Anti‑migratiebetogingen, met deelnemers in de honderdduizenden, en mediaberichtgeving over misstanden rond asielzoekers voedden angst en verontwaardiging. Voorbeelden van geweld bleven grotendeels uit, maar lokale en nationale leiders waarschuwen dat het land een “tinder box” is.

Oldham illustreert veel onderliggende spanningen. Als ooit bloeiend textielcentrum is de stad gedeclasseerd: 36,5% van de inwoners leeft volgens het ONS onder de armoedegrens en 1 op de 5 werkenden is ongewenst werkloos. Demografische veranderingen — grote Pakistaanse en Bangladeshi gemeenschappen sinds de jaren zeventig, later Oost‑Europese migranten na EU‑uitbreidingen — veranderen het straatbeeld en leveren bij sommige bewoners ressentiment op. Todd zegt geen probleem te hebben met Aziatische buren maar wijst Oost‑Europeanen aan als bron van overlast; zulke observaties zijn deels verifieerbaar en deels gebaseerd op perceptie.

Een diepgewortelde oorzaak van wantrouwen is het grooming‑schandaal dat lokale gemeenschappen jarenlang verdeelde: bendes, grotendeels van Pakistaanse afkomst, die kwetsbare meisjes uitbuitten, en het vermeende falen of de blindheid van autoriteiten om vroegtijdig in te grijpen. Die geschiedenis voedt het idee dat elites misstanden verborgen houden uit vrees voor beschuldiging van racisme — een narratief dat nu ook op asielbeleid en opvangplaatsen wordt toegepast.

De brexit speelt een cruciale rol in de huidige dynamiek. Veel kiezers voelen dat de beloofde “echte” brexit niet is afgemaakt: migratie nam juist toe, en het Verenigd Koninkrijk blijft gebonden aan verdragen zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Farage en anderen willen het EVRM opzeggen; mensenrechtenjuristen waarschuwen dat dat grote diplomatieke en juridische consequenties kan hebben en weinig effect zal hebben op asielstromen in praktijk. Financiële tegenwerpingen — het kostbare asielbeleid (gestegen van £0,7 mrd in 2018/19 naar £5,4 mrd in 2023/24) — worden door sommigen aangevoerd als bewijs dat immigratie de openbare diensten uitkleedt, ook al is die uitgave relatief klein ten opzichte van totale overheidsuitgaven.

Academici zijn verdeeld over de ernst van de risico’s: sommigen waarschuwen dat het VK aan alle voorwaarden voldoet die burgerlijk geweld kunnen triggeren (verlies van vertrouwen, polariserende stammenpolitiek en het gevoel van statusverlies bij de oude dominante groep), anderen vinden het idee van een naderende burgeroorlog overdreven en wijzen op historische constanten van radicale minderheden die nu meer gehoord worden dankzij media en sociale platforms.

Op lokaal niveau ontstaan uiteenlopende reacties: sommigen mobiliseren via Facebookgroepen en kijken naar Reform voor verandering; anderen vrezen dat het vervangen van de gevestigde elite door nieuwe figuren evenmin een oplossing zal opleveren. In Oldham echoën de angsten van bewoners als Todd en de tragere, structurele problemen van banen, huisvesting en openbare diensten elkaar — een voedingsbodem voor politieke verschuivingen en nationale polarisatie.