Hoogleraar erfrecht Schols: 'Onterven is echt veel heftiger dan we denken'

In dit artikel:

Bernard Schols, hoogleraar erfrecht aan de Radboud Universiteit, waarschuwt dat onterven in Nederland sinds het nieuwe erfrecht van 2003 veel effectiever en ingrijpender is geworden. Waar onterving vroeger vaak weinig uithaalde — een onterfd kind kon zich dan op de legitieme portie beroepen en opnieuw erfgenaam worden — heeft de wet uit 2003 die positie sterk verzwakt. Onterfde kinderen verliezen veel praktische rechten: ze mogen niet meebeslissen over de afwikkeling, krijgen geen spullen automatisch en hun ‘recht’ is in feite een vordering (schadeclaim) op de nalatenschap die vaak moeilijk te verzilveren is. Schols stelt dat als ouders dat willen, ze een onterfd kind "een heel eind" kunnen buitenspel zetten.

Redenen voor onterving lopen uiteen: ruzies, verslaving, onverwerkt scheidingsleed, financiële ongelijkheid tussen kinderen of onaanvaardbaar gedrag van partners. Soms kiezen ouders ook bewust om grote delen van hun vermogen aan goede doelen of bepaalde kinderen te geven — maar zelfs dan raadt Schols aan duidelijk te communiceren, omdat onterving emotionele schade en familieruzies veroorzaakt.

Juridische valkuilen en trucs
- Legitieme portie: het onterfde kind kan aanspraak maken op de legitieme, zijnde de helft van de erfdeel waarop het anders recht had. In de praktijk blijft dit meestal een vordering die pas opeisbaar wordt en lang kan moeten wachten.
- Termijnen en kennisgeving: notarissen hoeven onterfde kinderen niet te informeren; zij moeten zelf de dood vernemen. De vordering moet binnen vijf jaar worden ingesteld, en in principe is de claim zes maanden na overlijden opeisbaar — maar als de partner nog leeft kan uitkering pas na diens overlijden plaatshebben, met risico op verspilling van vermogen door die partner.
- Vermogensmanipulatie: legaten kunnen de legitieme verminderen; een ouder kan een onterfd kind tegelijk een legaat nalaten dat exact de claimwaarde heeft, waardoor alleen verkoop van dat legaat cash oplevert. Ook voorwaarden (bijv. een geldbedrag alleen bij afstuderen) en het instellen van bewind (zoals een ‘drugsbewind’) kunnen rechten effectief uitschakelen of sterk beperken.
- Gemeenschap van goederen: door kort voor overlijden huwelijkse voorwaarden om te zetten kan de erfmassa anders verdeeld worden, wat de potentiële claim van een onterfd kind aanzienlijk verkleint.
- Strafrechtelijke uitsluiting: wie de erflater heeft vermoord of beroofd (en rechtsgeldig veroordeeld is) is onwaardig en ontvangt niets.

Praktische tegenmaatregelen
Schols adviseert onterfde kinderen direct een gespecialiseerde advocaat te nemen. Juridische stappen kunnen gericht zijn op het terugvorderen van schenkingen die binnen bepaalde termijnen zijn gedaan (ook jubeltonnen of giften aan derden tellen mee). Daarnaast kunnen de langstlevende ouder of familie nog schenkingen doen om een deel van de pijn te verzachten, maar die mogelijkheden zijn vaak financieel beperkt tegenover grote nalatenschappen.

Slotgedachte
Voor Schols draait het effect van onterving niet alleen om geld, maar vooral om emotionele schade: de boodschap aan het kind is vaak dat hij of zij ongewild is. Zijn eenvoudige raad om dat te voorkomen: investeer in goede onderlinge verhoudingen en wees open over wensen, zodat zulke besluiten niet onverwacht een familieleven verwoesten.