Kunst in tijden van rouw
In dit artikel:
Toen Hanne Hagenaars (1960) ontdekte dat haar moeder na haar overlijden uit het gezinsleven werd weggepoetst — foto’s verdwenen, er werd niet meer over haar gesproken — begon ze te onderzoeken wat het betekent iemand bij je te houden. Die zoektocht mondde uit in het boek Missen als een ronde vorm (uitgebracht twee jaar geleden) en vormt nu de basis van een gelijknamige tentoonstelling in het Stedelijk Museum Schiedam. Hagenaars, oud-conservator (onder meer Fries Museum) en mede-oprichter van Mr Motley, selecteerde werken die elk op hun eigen manier omgaan met verlies en het voortleven van herinnering.
De expositie draait niet zozeer om rouw als om het beleven en doorleven van verlies: hoe geef je verdriet een plek en waar vind je de kracht om verder te leven? Dat dubbele vertrekpunt weerspiegelt zich in de variatie van materialen en benaderingen. Hagenaars toont ook eigen werk; een geborduurd stuk heet Voor Martha, verbeelding van het eerste kind van Hagenaars dat een dag na de geboorte overleed — een verlies waar zij destijds nauwelijks woorden of rituelen voor had en dat nog steeds sluimert.
Ruimtelijk oogt de tentoonstelling zorgvuldig: robuuste kamerschermen maken zalen overzichtelijker en roepen volgens de curator associaties op met communicatie en het voortdurend zoeken naar contact met overledenen. Intieme objecten domineren enkele zalen. Zo heeft Doina Kraal een installatie met tientallen alledaagse spullen van haar oma — een Duitse Joodse vluchteling die tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergedoken zat en veel verzamelde. Die ogenschijnlijk banale voorwerpen worden in scène gezet als geheugendragers die iemand laten voortleven.
Andere voorbeelden tonen hoe persoonlijk en soms heftig het maakproces kan zijn. Aida Kasaei verwerkte de haren van haar overleden hond in een zacht, harig werk dat visueel beckens uitnodigt tot aanraken; het vlechten van de haren bracht haar in tranen. Reinoud van Vught maakte zwarte tekeningen van verwelkende zonnebloemen als hommage aan zijn zoon Max, die in 2021 aan de ziekte van Duchenne overleed — een terugkeer naar dezelfde velden, maar nu in droefheid gevangen. De Mexicaanse Teresa Margolles voegt een activistische stem toe: haar video richt zich op geweld tegen kwetsbare en trans vrouwen en documenteert hoe vriendinnen het verlies van een vermoorde transvrouw, Priscilla, herdenken en herbeleven door doeken te slepen en te borduren.
Hoewel het thema zwaar is, voelt de tentoonstelling niet benepen: de werken zijn intens maar geven vaak juist troost en inspiratie. Hagenaars wil met de expositie het gesprek over verlies openen en mensen aanmoedigen eigen rituelen te bedenken om Nabestaanden en geliefden bij zich te houden. Kunst fungeert hier als een andere taal — herkenbaar, verbindend en soms verruimend — waarmee herinnering en weerbaarheid worden vormgegeven.