Sluiproute naar de supermarkt: 'Verslavend voedsel is een erfenis van de tabaksindustrie'
In dit artikel:
Hoogleraar publieke gezondheid Laura Schmidt van de Universiteit van Californië onthult de diepgaande connecties tussen de tabaksindustrie en de voedingsmiddelenindustrie, gebaseerd op een uitgebreide analyse van de Tobacco Files, een archief van miljoenen documenten vrijgegeven na Amerikaanse rechtszaken. Centraal staat de olfactometer, een in de jaren tachtig door Philip Morris ontwikkeld apparaat om sigaretten zo verslavend mogelijk te maken door hersenresponsen te meten. Dit instrument werd later ingezet door het door Philip Morris overgenomen voedingsbedrijf Kraft, wat illustreert hoe tabaksbedrijven hun kennis van verslaving en smaakmanipulatie toepasten op voedingsmiddelen.
Deze samenwerking begon al in 1963 toen tabaksfabrikant RJ Reynolds tropische vruchtendrankproducent Hawaiian Punch overnam vanwege patenten op bepaalde suikers. Daarna volgden diverse overnames en fusies, waaronder Philip Morris’ verwerving van Kraft en RJR’s fusie met Nabisco. Hierdoor kwamen bekende merken zoals Oreos, 7Up en Kentucky Fried Chicken onder tabaksinvloed te staan, waarmee technieken uit de tabaksindustrie – zoals het toevoegen van verslavende smaakstoffen en agressieve marketing – werden geïmplementeerd in voedselproducten. Hoewel tegen 2008 tabaksbedrijven zich terugtrokken uit de voedingssector, bleef hun invloed in de vorm van ultrabewerkte, “hypersmakelijke” producten stevig aanwezig. Deze voedingsmiddelen zijn ontworpen om overconsumptie te stimuleren door een uitgebalanceerde mix van zout, vet en suiker, wat onderzoeksresultaten onderstreept.
Moderne hersenscans tonen dat suiker zelfs sterkere dopaminepieken veroorzaakt dan nicotine of cocaïne, wat de verslavende potentie van ultrabewerkt voedsel verklaart. De methodes en producten verspreidden zich wereldwijd en zijn inmiddels dominant in supermarktschappen, ook in Nederland waar ongeveer 40% van de voeding ultrabewerkt is. Schmidt waarschuwt dat de voedingsindustrie, net als tabaks- en farmaceutische bedrijven bij de opiatencrisis, mogelijk ooit juridisch ter verantwoording wordt geroepen vanwege haar rol in de obesitas-epidemie.
Hoewel geen expliciete bewijzen zijn gevonden dat tabaksbedrijven voedsel bewust verslavend wilden maken, wijst Schmidt op het gebruik van hersenonderzoek en de obsessie met genot en hunkering. De geheimzinnigheid rond de zakelijke banden tussen Philip Morris en Kraft werd zorgvuldig bewaakt met uitgebreide opinieonderzoeken om publieke verontwaardiging te vermijden.
Toch is er een sprankje hoop door de opkomst van GLP-1-medicatie zoals Ozempic, die het hongergevoel onderdrukt en zo een paradigmaverschuiving kan veroorzaken in de aanpak van obesitas. Schmidt en haar collega’s pleiten ervoor obesitas net als problemen rond tabak en alcohol niet louter als individuele kwesties te benaderen, maar als het resultaat van gevaarlijke commerciële belangen. Ondertussen verwachten zij dat de voedingsindustrie, net als voorheen bij andere maatschappelijke problemen, snel met nieuwe strategieën komt om hun winst te veilig te stellen.