Wordt dwang in de zorg met prudentie ingezet?
In dit artikel:
Een beschreven dossier begint bij een zelfstandige oudere man die, ondanks slecht zicht en vergeetachtigheid, zich aanvankelijk met een stok redded. Langzaam ging het thuis mis: huishoudelijke taken en orde verdwenen, zijn denkwijze veranderde en hij accepteerde geen hulp meer. Uiteindelijk leidde dat tot een gedwongen opname en een reeks ingrijpende maatregelen: geen glas wijn meer bij het eten, bezoekbeperkingen, en het wegnemen van zijn stok uit voorzorg. Dit verhaal gebruikte Brenda Frederiks, universitair docent gezondheidsrecht bij Amsterdam UMC, om de praktijk rond de Wet zorg en dwang te illustreren.
De Wet zorg en dwang bestaat vijf jaar en regelt onvrijwillige zorg voor onder meer mensen met dementie — zowel binnen instellingen als in de thuissituatie wanneer professionals betrokken zijn. Frederiks en Ton Bakker (specialist ouderengeneeskunde en lector) bespreken hoeveel dilemma’s daaruit voortvloeien: hoe bemoeizorg van mantelzorgers en professionals kan escaleren naar dwingende maatregelen die iemands autonomie aantasten, en hoe vaak zulke maatregelen het gevolg zijn van onbegrepen gedrag of gebrek aan passende ondersteuning.
Cijfers maken de urgentie duidelijk: ongeveer driekwart van mensen met dementie woont (met hulp) thuis; dementie komt voor bij 8% van de 65-plussers, 25% boven 80 en 40% boven 90. Volgens Bakker zijn 40–50% van de opnames in verpleeghuizen crisisopnames—veel ellende speelt zich dus vooraf in de thuissituatie af. Tegelijk ontbreekt veel kennis: huisartsen en casemanagers blijken vaak weinig bekend met de wet en met probleemgedrag, en thuiszorgteams trekken zich terug bij verzet of agressie. Registratie van dwang in de thuissituatie is wisselvallig, waardoor de omvang van onvrijwillige zorg grotendeels onzichtbaar blijft voor de inspectie.
Beiden pleiten voor een andere aanpak: maximaliseer vrijwilligheid, investeer in deskundigheid, verander werkwijzen en bestuurshouding, en gebruik bewezen methoden die probleemgedrag aanzienlijk kunnen verminderen en mantelzorgers ontlasten. Technologie (gps, tags, “kompas” voor thuiswonenden) kan ondersteunen, maar moet doelgericht en met respect voor privacy én levensgeschiedenis van mensen worden ingezet; camera’s en tracking mogen geen controle-instrument worden.
Kort: de wet biedt kaders, maar in de praktijk ontbreken vaak kennis, registratie en visie. Met betere scholing, leiderschap en gerichte interventies valt veel dwangzorg te voorkomen zonder de veiligheid te schaden — en daarmee wordt zowel autonomie van kwetsbare ouderen als de last van mantelzorgers beter gewaarborgd.